Διανόηση και εξουσία
Ο κόσμος της διανόησης και ο κόσμος της εξουσίας βρίσκονται διαχρονικά σε μια διάσταση που κυμαίνεται από την απλή διαφωνία ως την πλήρη αντιπαράθεση. Παρά το όραμα του Πλάτωνα για μια κοινωνία που θα κυβερνάται από τους αρίστους, πρόκειται για δυο χωριστές κοινωνικές ομάδες, η μια έχει να κάνει με την εξουσία, η άλλη με τη γνώση. Η γνώση είναι σημαντική για την οποιαδήποτε κοινωνία, η άποψη όμως της εξουσίας για τους φορείς της γνώσης είναι πάνω κάτω η εξής: “Αφού δε μπορούμε να τους αποκεφαλίσουμε, τουλάχιστον ας τους κρατήσουμε όσο γίνεται δεμένους.” Στην ίδια την άσκηση εξουσίας και στην γνώση που απαιτείται γι' αυτήν οι κυβερνώντες θεωρούν τους διανοούμενους αναλώσιμα πιόνια. Αλλά η εξουσία δεν απαιτεί υψηλή τεχνολογία, μερικές καλές παραδοσιακές συνταγές είναι υπεραρκετές συνήθως. Ως σύμβουλοι συνήθως προσλαμβάνονται οι πιο μέτριοι απ' τους πανεπιστημιακούς, αυτοί εξ άλλου εκφράζουν τις λιγότερες αντιρρήσεις προς την προϊστάμενη εξουσία στις νόμιμες και παράνομες επιδιώξεις της. Επί πλέον η εξουσία “αισθάνεται” καλύτερα με τις μετριότητες. Χρησιμοποιεί τα πανεπιστήμια σαν “μαγαζιά” τακτοποίησης των ημετέρων, που θα ανταποδώσουν την ευεργεσία όταν κληθούν. Τέλος, τα πανεπιστήμια είναι το μέσο που θα δώσει στους κορυφαίους απ' τους πολιτικούς (πάντοτε των ίδιων οικογενειών) την κάποια ακαδημαϊκή πατίνα που χρειάζονται για να επιβληθούν στο χώρο τους, αδιάφορο αν όλοι γνωρίζουν ότι κάποιες πανεπιστημιακές πόρτες ανοίγουν ευκολότερα στους “ευγενούς” πολιτικής καταγωγής.
Είναι ξεκάθαρο εξ άλλου πως καθόλου δεν πρόκειται για ισορροπημένη αναμέτρηση, η εξουσία κατέχει τα μέσα της άσκησης βίας, της φυσικής περιλαμβανομένης, αν και σπανίως χρειάζεται να φτάσει σ' αυτήν. Λίγους μόλις αιώνες πριν από σήμερα οι “ευγενούς” καταγωγής (και οι κληρικοί) κατατάσσονταν “από χέρι” πρώτοι μεταξύ των επιτυχόντων κατά την είσοδο και έξοδό τους απ' τα πανεπιστήμια χωρίς εξετάσεις, οι τελευταίες ήταν μόνο για το σωρό. Ο βαθμός εμπλοκής της εξουσίας σε όλα τα πανεπιστημιακά θέματα ήταν πάντοτε σημαντικός, εκτεινόταν από την αφ' υψηλού ρύθμιση και και τη χρηματοδότηση ως τον άμεσο διορισμό καθηγητών. Τα ίδια τα κεφάλια των καθηγητών, κυριολεκτικά, ήταν στα χέρια της εξουσίας. Στο Βυζάντιο οι (εικονολάτρες) καθηγητές πυρπολήθηκαν συλλήβδην από τον (εικονομάχο) αυτοκράτορα μέσα στο ίδρυμα που υπηρετούσαν. Με τη μεταστροφή της αντίληψης για τον κρατικό υπάλληλο από ευγενή οικογενειακό φίλο του βασιλιά σε προσοντούχο λειτουργό (αρχής γενομένης από την Πρωσία του Μεγάλου Φρειδερίκου) τα κράτη του ανεπτυγμένου κόσμου είδαν τα πανεπιστήμια ως σεμινάρια παραγωγής υπαλλήλων. Σήμερα, με την υποχώρηση του κράτους και την άνοδο της αγοράς, τα βλέπουν ως ανώτερες επαγγελματικές σχολές παραγωγής προσωπικού των επιχειρήσεων. Οι ίδιοι οι πανεπιστημιακοί γνωρίζοντας ότι αποτελούν τους φορείς της πιο προχωρημένης σκέψης, αλλά και επειδή οπωσδήποτε έχουν ίδια συμφέροντα, διαχρονικά αρνούνται να υποταχτούν στη μοίρα τους με όποιο τρόπο βρουν πιο πρόσφορο, σπρώχνοντας διατάγματα και συνταγματικές προβλέψεις ανεξαρτησίας, προωθώντας διακηρύξεις για τη φύση του πανεπιστήμιου, χρησιμοποιώντας τις διασυνδέσεις τους με την εξουσία. Όμως οι ίδιοι δεν αποτελούν εξουσία (όσο κι αν μερικοί, ελάχιστοι, καταφέρνουν να μεταπηδήσουν σ' αυτήν), “είν' οι προσπάθειές τους σαν των Τρώων ...” Κι όταν η παιδεία υποφέρει, οι τελευταίοι τροχοί, στους οποίους μπορεί να αποδοθεί το φταίξιμο, είναι οι πανεπιστημιακοί. Όταν η εξουσία τους ρίχνει το φταίξιμο, είναι σαν να λέει για μια ακόμη φορά “μαζί τα φάγαμε”.
Βιβλιογραφία: William Clark, “Academic charisma and the origins of the research university”, The University of Chicago Press, 2006.
Είναι ξεκάθαρο εξ άλλου πως καθόλου δεν πρόκειται για ισορροπημένη αναμέτρηση, η εξουσία κατέχει τα μέσα της άσκησης βίας, της φυσικής περιλαμβανομένης, αν και σπανίως χρειάζεται να φτάσει σ' αυτήν. Λίγους μόλις αιώνες πριν από σήμερα οι “ευγενούς” καταγωγής (και οι κληρικοί) κατατάσσονταν “από χέρι” πρώτοι μεταξύ των επιτυχόντων κατά την είσοδο και έξοδό τους απ' τα πανεπιστήμια χωρίς εξετάσεις, οι τελευταίες ήταν μόνο για το σωρό. Ο βαθμός εμπλοκής της εξουσίας σε όλα τα πανεπιστημιακά θέματα ήταν πάντοτε σημαντικός, εκτεινόταν από την αφ' υψηλού ρύθμιση και και τη χρηματοδότηση ως τον άμεσο διορισμό καθηγητών. Τα ίδια τα κεφάλια των καθηγητών, κυριολεκτικά, ήταν στα χέρια της εξουσίας. Στο Βυζάντιο οι (εικονολάτρες) καθηγητές πυρπολήθηκαν συλλήβδην από τον (εικονομάχο) αυτοκράτορα μέσα στο ίδρυμα που υπηρετούσαν. Με τη μεταστροφή της αντίληψης για τον κρατικό υπάλληλο από ευγενή οικογενειακό φίλο του βασιλιά σε προσοντούχο λειτουργό (αρχής γενομένης από την Πρωσία του Μεγάλου Φρειδερίκου) τα κράτη του ανεπτυγμένου κόσμου είδαν τα πανεπιστήμια ως σεμινάρια παραγωγής υπαλλήλων. Σήμερα, με την υποχώρηση του κράτους και την άνοδο της αγοράς, τα βλέπουν ως ανώτερες επαγγελματικές σχολές παραγωγής προσωπικού των επιχειρήσεων. Οι ίδιοι οι πανεπιστημιακοί γνωρίζοντας ότι αποτελούν τους φορείς της πιο προχωρημένης σκέψης, αλλά και επειδή οπωσδήποτε έχουν ίδια συμφέροντα, διαχρονικά αρνούνται να υποταχτούν στη μοίρα τους με όποιο τρόπο βρουν πιο πρόσφορο, σπρώχνοντας διατάγματα και συνταγματικές προβλέψεις ανεξαρτησίας, προωθώντας διακηρύξεις για τη φύση του πανεπιστήμιου, χρησιμοποιώντας τις διασυνδέσεις τους με την εξουσία. Όμως οι ίδιοι δεν αποτελούν εξουσία (όσο κι αν μερικοί, ελάχιστοι, καταφέρνουν να μεταπηδήσουν σ' αυτήν), “είν' οι προσπάθειές τους σαν των Τρώων ...” Κι όταν η παιδεία υποφέρει, οι τελευταίοι τροχοί, στους οποίους μπορεί να αποδοθεί το φταίξιμο, είναι οι πανεπιστημιακοί. Όταν η εξουσία τους ρίχνει το φταίξιμο, είναι σαν να λέει για μια ακόμη φορά “μαζί τα φάγαμε”.
Βιβλιογραφία: William Clark, “Academic charisma and the origins of the research university”, The University of Chicago Press, 2006.
Comments