Αρχιτεκτονική ισοπέδωση
Διαβάζω μέσα από το βιβλίο με τίτλο Αμπελάκια της σειράς Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική του εκδ. οίκου Μέλισσα (1986): "Οι εξωτερικοί τοίχοι κατασκευάζονται από ημιλάξευτη λιθοδομή γενικά και μερικοί εσωτερικοί από αργολιθοδομή, πάχους 50-80 εκ. και συνήθως 65 εκ. ... Η κάτω επιφάνεια της αστρέχας ντύνεται συχνά με ξύλινες πήχες." Το κείμενο αυτό, γραμμένο από διδάκτορα της αρχιτεκτονικής, δεν περιέχεται ωστόσο σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό ή σε πρακτικά συνεδρίου. Βρίσκεται σ' ένα βιβλίο που φιλοδοξεί να διαβαστεί από το ευρύ κοινό, ή έστω όσους ενδιαφέρονται γενικότερα για τους παραδοσιακούς οικισμούς στην Ελλάδα.
Διαβάζω στις Μυκήνες μια ταμπέλα ταλαιπωρημένη από τα στοιχεία της φύσης. Σκοπός της είναι να εξηγήσει στον μέσο επισκέπτη ένα συγκεκριμένο ερείπιο: " Κτήριο Δ: Εκτείνεται βόρεια της Οικίας των Κιόνων και ανατολικά της τριγωνικής πλατείας, με την οποία επικοινωνεί μέσω μιας ανοικτής αυλής. Περιλαμβάνει δύο σειρές τριών κατωγείων και μια σειρά άλλων δύο νοτιότερα, τα οποία όμως δεν επικοινωνούν μεταξύ τους ..." Φυσικά η πινακίδα περιέχει τοπογραφικά, κατόψεις και τα παρόμοια.
Διαβάζω σε πινακίδα που εξηγεί την επίδραση των Φράγκων στην αρχιτεκτονική της μεσαιωνικής Πελοποννήσου. Βρίσκεται μέσα στο Χλεμούτζι (ή Κλερμόν, φράγκικο κάστρο στην Κυλλήνη) και λέει μεταξύ άλλων για τη μονή της Παναγίας Ίσοβας: "Πρόκειται για μονόχωρο, ξυλόστεφο ναό με ιερό που καλυπτόταν με λίθινο, σύνθετο γοτθικό σταυροθόλιο με νευρώσεις, οι οποίες στηρίζονται σε κίονες. Στο γοτθικό διάκοσμο ανήκουν ακόμη οι διπλές νευρώσεις στα τόξα αλλά και τα βεργία ..." Η πινακίδα και πάλι οφείλει να απευθύνεται στο μέσο επισκέπτη του κάστρου και όχι σε αρχιτέκτονες ή αρχαιολόγους. Οι τελευταίοι μπορούν προφανώς να βρουν ό,τι επιθυμούν σε σχετικά επιστημονικά κείμενα από περιοδικά και συνέδρια.
Είμαι σε μια έκθεση για την διατήρηση και συντήρηση ιστορικών βιομηχανικών κτηρίων. Μπροστά μου είναι μια αφίσα για παλιούς παραδοσιακούς φάρους που προβάλλει το έργο συντήρησης σε κάποιους απ' αυτούς. Εδώ είναι ελάχιστο το κείμενο, είναι κυρίως φωτογραφίες και αρχιτεκτονικά σχέδια, πλάγιες τομές, πλάγιες όψεις, κατόψεις ...
Αν το τράβηξα λίγο παραπάνω μ' αυτές τις περιγραφές είναι για να γίνει πιο ζωηρά σαφές το μαρτύριο του αναγνώστη. Κάποιοι θα τις περάσουν σε κλάσμα δευτερολέπτου και θα τις απορρίψουν ως άχρηστες. Όσοι είναι πιο επίμονοι, πιο ευσυνείδητοι, πιο φιλομαθείς, θα γεμίσουν το κεφάλι τους με μια σειρά από λίγο ως πολύ ασύνδετες πληροφορίες που δημιουργεί ένα αίσθημα απογοήτευσης και σύγχυσης.
Τι κοινό έχουν όλες αυτές οι περιπτώσεις; Σε όλες χρειάστηκε να παραχθεί ένα κείμενο, με κάποια εικονογράφηση ίσως, που θα έπρεπε να παρουσιάζει ένα μνημείο, ένα αντικείμενο, ένα χώρο. Σε όλες οι αρχιτέκτονες είχαν ένα σημαντικό ρόλο αποτύπωσης, συντήρησης, επιδιόρθωσης, κάτι απ' όλα αυτά ή και όλα. Σε όλες θα ήταν αναμενόμενο και σκόπιμο να δοθεί στον επισκέπτη ή αναγνώστη μια πολύπλευρη παρουσίαση που θα εξηγεί πώς δημιουργήθηκε το μνημείο ή το οποιοδήποτε αντικείμενο, από ποιους, με ποια τεχνική, ποιες λειτουργίες και ανάγκες ικανοποιούσε, πώς εντασσόταν στην κοινωνία, στο χρόνο του και στο περιβάλλον του κι άλλα πολλά. Αντ' αυτού η παρουσίαση κατέληξε σε μια άχαρη αρχιτεκτονικής σύλληψης περιγραφή διαπλεκόμενων όγκων, σχημάτων και υλικών, που κανονικά ενδιαφέρει μόνο τους ίδιους τους αρχιτέκτονες, και πάντως μόνον αυτούς σε τέτοιο βάθος και με τέτοια μονομέρεια. Και φυσικά αποτελεί μια κάποιου είδους εύκολη λύση στην περιγραφή, εφόσον περιοριζόμαστε έτσι σε μια επιφανειακή μορφολογία "κι έξω από την πόρτα", όπως έλεγε κι η γιαγιά μου.
Την τέτοιου είδους αρχιτεκτονική ισοπέδωση τη βλέπουμε σε εκθέσεις, σε μουσεία, σε αρχαιολογικούς χώρους, σε παντός είδους παλιές αλλά ιστορικές εγκαταστάσεις (δημόσια κτήρια, βιομηχανίες, λιμάνια, ξενοδοχεία) και σε βιβλία σχετικά με όλα τα παραπάνω. Νομίζω ότι θα ήταν πολύ καλύτερα αν για όλες αυτές τις περιπτώσεις η μελέτη, αποτύπωση, συντήρηση, αποκατάσταση και η περιγραφή του τελικού αποτελέσματος προς την κοινωνία γινόταν από ομάδες με σύνθεση τόσο πολύπλοκη όσο πολύπλοκα είναι τα ίδια τα αντικείμενα.
Διαβάζω στις Μυκήνες μια ταμπέλα ταλαιπωρημένη από τα στοιχεία της φύσης. Σκοπός της είναι να εξηγήσει στον μέσο επισκέπτη ένα συγκεκριμένο ερείπιο: " Κτήριο Δ: Εκτείνεται βόρεια της Οικίας των Κιόνων και ανατολικά της τριγωνικής πλατείας, με την οποία επικοινωνεί μέσω μιας ανοικτής αυλής. Περιλαμβάνει δύο σειρές τριών κατωγείων και μια σειρά άλλων δύο νοτιότερα, τα οποία όμως δεν επικοινωνούν μεταξύ τους ..." Φυσικά η πινακίδα περιέχει τοπογραφικά, κατόψεις και τα παρόμοια.
Διαβάζω σε πινακίδα που εξηγεί την επίδραση των Φράγκων στην αρχιτεκτονική της μεσαιωνικής Πελοποννήσου. Βρίσκεται μέσα στο Χλεμούτζι (ή Κλερμόν, φράγκικο κάστρο στην Κυλλήνη) και λέει μεταξύ άλλων για τη μονή της Παναγίας Ίσοβας: "Πρόκειται για μονόχωρο, ξυλόστεφο ναό με ιερό που καλυπτόταν με λίθινο, σύνθετο γοτθικό σταυροθόλιο με νευρώσεις, οι οποίες στηρίζονται σε κίονες. Στο γοτθικό διάκοσμο ανήκουν ακόμη οι διπλές νευρώσεις στα τόξα αλλά και τα βεργία ..." Η πινακίδα και πάλι οφείλει να απευθύνεται στο μέσο επισκέπτη του κάστρου και όχι σε αρχιτέκτονες ή αρχαιολόγους. Οι τελευταίοι μπορούν προφανώς να βρουν ό,τι επιθυμούν σε σχετικά επιστημονικά κείμενα από περιοδικά και συνέδρια.
Είμαι σε μια έκθεση για την διατήρηση και συντήρηση ιστορικών βιομηχανικών κτηρίων. Μπροστά μου είναι μια αφίσα για παλιούς παραδοσιακούς φάρους που προβάλλει το έργο συντήρησης σε κάποιους απ' αυτούς. Εδώ είναι ελάχιστο το κείμενο, είναι κυρίως φωτογραφίες και αρχιτεκτονικά σχέδια, πλάγιες τομές, πλάγιες όψεις, κατόψεις ...
Αν το τράβηξα λίγο παραπάνω μ' αυτές τις περιγραφές είναι για να γίνει πιο ζωηρά σαφές το μαρτύριο του αναγνώστη. Κάποιοι θα τις περάσουν σε κλάσμα δευτερολέπτου και θα τις απορρίψουν ως άχρηστες. Όσοι είναι πιο επίμονοι, πιο ευσυνείδητοι, πιο φιλομαθείς, θα γεμίσουν το κεφάλι τους με μια σειρά από λίγο ως πολύ ασύνδετες πληροφορίες που δημιουργεί ένα αίσθημα απογοήτευσης και σύγχυσης.
Τι κοινό έχουν όλες αυτές οι περιπτώσεις; Σε όλες χρειάστηκε να παραχθεί ένα κείμενο, με κάποια εικονογράφηση ίσως, που θα έπρεπε να παρουσιάζει ένα μνημείο, ένα αντικείμενο, ένα χώρο. Σε όλες οι αρχιτέκτονες είχαν ένα σημαντικό ρόλο αποτύπωσης, συντήρησης, επιδιόρθωσης, κάτι απ' όλα αυτά ή και όλα. Σε όλες θα ήταν αναμενόμενο και σκόπιμο να δοθεί στον επισκέπτη ή αναγνώστη μια πολύπλευρη παρουσίαση που θα εξηγεί πώς δημιουργήθηκε το μνημείο ή το οποιοδήποτε αντικείμενο, από ποιους, με ποια τεχνική, ποιες λειτουργίες και ανάγκες ικανοποιούσε, πώς εντασσόταν στην κοινωνία, στο χρόνο του και στο περιβάλλον του κι άλλα πολλά. Αντ' αυτού η παρουσίαση κατέληξε σε μια άχαρη αρχιτεκτονικής σύλληψης περιγραφή διαπλεκόμενων όγκων, σχημάτων και υλικών, που κανονικά ενδιαφέρει μόνο τους ίδιους τους αρχιτέκτονες, και πάντως μόνον αυτούς σε τέτοιο βάθος και με τέτοια μονομέρεια. Και φυσικά αποτελεί μια κάποιου είδους εύκολη λύση στην περιγραφή, εφόσον περιοριζόμαστε έτσι σε μια επιφανειακή μορφολογία "κι έξω από την πόρτα", όπως έλεγε κι η γιαγιά μου.
Την τέτοιου είδους αρχιτεκτονική ισοπέδωση τη βλέπουμε σε εκθέσεις, σε μουσεία, σε αρχαιολογικούς χώρους, σε παντός είδους παλιές αλλά ιστορικές εγκαταστάσεις (δημόσια κτήρια, βιομηχανίες, λιμάνια, ξενοδοχεία) και σε βιβλία σχετικά με όλα τα παραπάνω. Νομίζω ότι θα ήταν πολύ καλύτερα αν για όλες αυτές τις περιπτώσεις η μελέτη, αποτύπωση, συντήρηση, αποκατάσταση και η περιγραφή του τελικού αποτελέσματος προς την κοινωνία γινόταν από ομάδες με σύνθεση τόσο πολύπλοκη όσο πολύπλοκα είναι τα ίδια τα αντικείμενα.
Comments